Insulinooporność – co to? Objawy, leki, dieta

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, w którego wyniku tkanki (głównie mięśnie i komórki tłuszczowe) stają się mniej wrażliwe na insulinę. Objawami insulinooporności mogą być napady głodu, wzmożona chęć na słodycze i senność po posiłkach. Zależnie od wyników badań lekarz może zalecić metforminę na insulinooporność, jednak za kluczowe metody leczenia uznaje się przede wszystkim zdrową dietę i regularną aktywność fizyczną.

Co to jest insulinooporność?

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, dlatego nie stanowi choroby, choć traktuje się ją jako stan poprzedzający cukrzycę typu II. Insulinooporność to zmniejszona wrażliwość tkanek organizmu na działanie insuliny, czyli hormonu wydzielanego przez trzustkę, który reguluje poziom glukozy we krwi. Glukoza (cukier) jest niezbędna do wytwarzania energii w organizmie, jednak w nadmiarze (hiperglikemii) prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Przebieg insulinooporności w 3 krokach

1. Ze względu na obniżoną wrażliwość tkanek na insulinę trzustka produkuje więcej tego hormonu.
2. Nadmierne wydzielanie insuliny (hiperinsulinemia) pobudza apetyt i często prowadzi do spożywania zbyt dużej ilości kalorii, co z kolei powoduje tycie.
3. Jednocześnie to właśnie nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie stanowi główną przyczynę insulinooporności – tak powstaje cykl, który pogłębia zaburzenie metaboliczne.

Przyczyny insulinooporności

Przyczyny insulinooporności są zróżnicowane, jednak większość dotyczy niezdrowego stylu życia, czyli:

• wysokokalorycznej diety, która obfituje w cukier i tłuszcze trans,
• stosowania głodówek,
• zaburzeń odżywiania (zarówno przejadania się, jak i głodzenia),
• siedzącego trybu życia,
• niewystarczającej ilości snu,
• niskiej aktywności fizycznej,
• nadwagi i otyłości (zwłaszcza nadmiaru tłuszczu trzewnego, który gromadzi się wokół narządów wewnętrznych),
• przewlekłego stresu,
• stosowania używek (przede wszystkim picia alkoholu i palenia papierosów),
• stosowania niektórych leków (takich jak kortykosteroidy, beta-blokery czy antykoncepcja hormonalna).

Oczywiście do insulinooporności mogą predysponować również czynniki genetyczne – niektóre osoby mogą mieć taką specyfikę gospodarki węglowodanowej. Ponadto ryzyko insulinooporności pogłębia się z wiekiem – u starszych osób występuje wyższa skłonność do rozwoju insulinooporności.

Czym grozi insulinooporność?

Insulinooporność grozi rozwojem cukrzycy typu II i innych chorób metabolicznych, takich jak otyłość, nadciśnienie i miażdżyca. Nieleczona insulinooporność pogłębia się – z czasem trzustka produkuje mniej insuliny, więc poziom glukozy we krwi rośnie. W efekcie:

• mogą rozwijać się choroby układu krążenia, nerek, oczu i nerwów,
• układ odpornościowy działa gorzej, przez co występują częstsze infekcje, zwłaszcza grzybicze,
• występują owrzodzenia, a rany goją się wolniej,
• pojawiają się problemy stomatologiczne: choroby dziąseł, próchnica i inne problemy w jamie ustnej,
• można zaobserwować zmiany skórne, takie jak nadmierna suchość, swędzenie i pękanie skóry,
• u mężczyzn mogą występować zaburzenia erekcji.

Objawy insulinooporności

Do szczególnych objawów insulinooporności zalicza się:

• napady głodu (tzw. wilczy apetyt) prowadzące do objadania się,
• krótki czas trwania uczucia sytości po posiłku (2-3 godziny),
• wzmożona ochota na słodycze,
• trudność w utrzymywaniu prawidłowej masy ciała (łatwe przybieranie na wadze),
• nadmierna senność po posiłkach (szczególnie obfitujących w cukier),
• problemy z pamięcią i koncentracją (tzw. mgła mózgowa),
• obniżenie i wahania nastroju,
• zmiany skórne (trądzik, rogowacenie ciemne),
• nadmierne owłosienie u kobiet,
• bóle głowy i bóle stawów.

Jakie badania na insulinooporność?

Podstawowe badania na insulinooporność to oznaczenie glukozy i insuliny na czczo. Niektórzy lekarze zlecają dodatkowo doustny test obciążenia glukozą: na czczo, po 1 godzinie i po 2 godzinach (tzw. krzywą insulinową).

Wskaźnik HOMA-IR

Do oceny insulinooporności używa się wskaźnika HOMA-IR (skrót od Homeostatic Model Assessment for Insulin Resistance), który porównuje stosunek poziomu glukozy i insuliny we krwi na czczo.

Interpretacja wyników:

• <1,0 – to wynik optymalny, czyli brak insulinooporności,
• 1,0-2,5 – wskazuje na umiarkowaną insulinooporność,
• >2,5 – wskazuje na wysoką insulinooporność.

Ważne: wynik glukozy i insuliny na czczo w normie nie oznacza, że nie masz insulinooporności. Do tej oceny musisz obliczyć: glukozę (mg/dl) x insulinę (mU/l) / 405.

W internecie są dostępne bezpłatne kalkulatory HOMA-IR, np. tutaj: https://insulinoopornosc.com/kalkulator-homa/.

Insulinooporność – leczenie

To, jak leczyć insulinooporność, zależy od stopnia jej zaawansowania, czyli od wyników badań poziomu glukozy i insuliny na czczo. W zaawansowanym stadium stosowane są leki na insulinooporność:

• Metformina (m.in. Glucophage, Metformax, Siofor, Formetic) – najbezpieczniejszy lek na insulinooporność, zwiększa wrażliwość komórek na insulinę, zmniejsza produkcję glukozy przez wątrobę, redukuje wchłanianie glukozy z jelit, ułatwia redukcję masy ciała,
• Analogi GLP-1 (np. Ozempic, Victoza) – leki w postaci iniekcyjnej naśladują działanie hormonu GLP-1. Zwiększają wydzielanie insuliny po posiłku i spowalniają opróżnianie żołądka, co prowadzi do uczucia sytości i ułatwia redukcję masy ciała,
• Inhibitory SGLT2 (m.in. Forxiga, Jardiance) – działają poprzez nerki, zwiększając wydalanie glukozy z moczem, co obniża jej stężenie we krwi,
• Tiazolidinediony (np. Actos) – zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę.

Leki na insulinooporność można przyjmować wyłącznie, jeżeli zadecyduje o tym lekarz. Specjaliści najczęściej wybierają Metforminę, ponieważ ma ona najmniej niepożądanych skutków ubocznych dla zdrowia. Wielu lekarzy nie wdraża też żadnych leków na insulinooporność, ponieważ stan ten leczy się przede wszystkim zbilansowaną dietą i regularną aktywnością fizyczną.

Najważniejsze leki na insulinooporność: dieta, ruch i sen

Podstawa leczenia insulinooporności to zmiana nawyków żywieniowych, regularna aktywność fizyczna i dbanie o zdrowy sen.

Dieta w insulinooporności

Kluczowe znaczenie dla regulacji poziomu glukozy i insuliny we krwi ma dieta o niskim indeksie glikemicznym (IG poniżej 55), która:

• bazuje na świeżych warzywach, chudym białku, produktach pełnoziarnistych i tłuszczach nienasyconych,
• ma zbilansowane posiłki, łączące białko (15-25%), węglowodany (45-55%) i zdrowe tłuszcze (25-35%),
• ogranicza spożycie cukru, zarówno w formie słodyczy, jak i owoców o wysokim indeksie glikemicznym (np. banany, arbuz, winogrono, ananas, daktyle),
• stawia na regularne posiłki – co 3-4 godziny, by ograniczyć skoki glukozy i insuliny,
• ma ujemny bilans kaloryczny (u osób z nadwagą) – dostarcza mniej kalorii, niż organizm spala w ciągu doby (przy uwzględnieniu aktywności fizycznej),
• obfituje w błonnik pokarmowy – szczególnie świeże warzywa lub gotowane al. dente,
• uwzględnia odpowiednie nawodnienie – należy pić wodę lub napary ziołowe, co najmniej 2 litry płynów dziennie.

W insulinooporności sprawdzi się dieta cukrzycowa. Przeczytaj nasz artykuł: dieta cukrzycowa – jadłospis tygodniowy. Możesz też rozważyć dietę ketogeniczną, o której napisaliśmy artykuł: Czy dieta ketogeniczna jest zdrowa? Opinie.

Insulinooporność a aktywność fizyczna

Zaraz po diecie aktywność fizyczna to kluczowy element leczenia insulinooporności:

• poprawia wrażliwość komórek na insulinę i reguluje poziom cukru we krwi,
• generuje deficyt kaloryczny, co pozwala na szybszą utratę masy ciała,
• powoduje przyrost masy mięśniowej, która zwiększa podstawową przemianę materii i zużycie glukozy w organizmie.

Najlepsza aktywność fizyczna przy insulinooporności to taka, którą lubisz – ponieważ ważna jest przede wszystkim regularność wysiłku fizycznego. Najlepiej łączyć trening aerobowy (codziennie) z treningiem siłowym (2-3 razy w tygodniu).

Przykładowe aktywności aerobowe dla osób z insulinoopornością to:

• spacery w szybszym tempie,
• jogging,
• jazda na rowerze,
• pływanie,
• taniec.

Przykładowe treningi siłowe dla osób z insulinoopornością to:

• ćwiczenia z obciążeniem własnego ciała (np. przysiady, pompki),
• trening z ciężarkami,
• trening z gumami oporowymi,
• ćwiczenia na maszynach na siłowni,
• joga,
• pilates.

Zbilansowane posiłki, czyli łączące białko, węglowodany i zdrowe tłuszcze

Znaczenie snu przy insulinooporności

Sen ma istotne znaczenie dla osób z insulinoopornością, ponieważ jego niedobór zwiększa produkcję kortyzolu (hormonu stresu) w organizmie, a to z kolei podnosi poziom cukru we krwi. Niewysypianie się prowadzi do wzrostu apetytu (zwłaszcza na słodycze) i częstszego podjadania. Zmęczenie nie sprzyja również motywacji do regularnej aktywności fizycznej.

Za zdrowy sen uznaje się od 7 do 9 godzin bezproblemowego snu w ciągu doby.

Czy da się wyleczyć insulinooporność?

Tak, w wielu przypadkach da się wyleczyć insulinooporność, a co najmniej znacząco ją cofnąć. Jest to stan w dużej mierze odwracalny, zwłaszcza na wczesnym etapie i jeśli wynika ze stylu życia. W sieci można znaleźć coraz więcej świadectw osób, u których zdrowe nawyki żywieniowe i regularna aktywność fizyczna przyniosły oczekiwane rezultaty: redukcję masy ciała, a także prawidłowe wyniki badań krwi.

Co to jest insulinooporność? Podsumowanie

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, w którym tkanki organizmu stają się mniej wrażliwe na insulinę, czyli hormon regulujący poziom cukru we krwi. Insulinooporność prowadzi do nadprodukcji insuliny przez trzustkę, co może skutkować przybieraniem na wadze i zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2. Leczenie insulinooporności opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia, w tym na zdrowej diecie o niskim indeksie glikemicznym, regularnej aktywności fizycznej oraz odpowiedniej ilości snu. Zmiana nawyków często pozwala cofnąć lub znacznie zredukować to zaburzenie.

Ten artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i nie zastępuje porady medycznej. Przed wprowadzeniem zmian pod kątem swojego zdrowia skonsultuj się z lekarzem lub innym specjalistą.

---

Źródła:

1. https://diabetyk.org.pl/co-to-jest-insulinoopornosc-i-jak-z-nia-walczyc/
2. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/insulinoopornosc-czy-prowadzi-do-cukrzycy
3. Małecki, Maciej T.: „Otyłość–insulinooporność–cukrzyca typu 2.” Kardiol. Pol 64.Suppl 6 (2006): 561-566.
4. Matulewicz, N., Karczewska-Kupczewska, M.: „Insulinooporność a przewlekła reakcja zapalna.” Advances in Hygiene & Experimental Medicine/Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej 70 (2016).
5. Stąpor, N.; Beń-Skowronek, I.: „Insulinooporność u dzieci.” Pediatric Endocrinology, Diabetes & Metabolism 20.3 (2014).