Napary i suplementy diety z czystkiem mogą mieć wpływ na Twoje zdrowie – potwierdzają to badania naukowe. Dowiedziono, że czystek działa m.in. na infekcje górnych dróg oddechowych i dolegliwości trawienne. Czystek warto stosować również w celu antyoksydacyjnej i przeciwzapalnej ochrony organizmu.
Czystek – właściwości rośliny
Czystek szary (łac. Cistus incanus L.) z gatunku Cistaceae (czystkowate), inaczej nazywany również różą skalną albo różą świętą, idealnie wpisuje się w naszą kategorię zioła lecznicze. Kwiaty, liście i łodygi rośliny czystka to surowce zielarskie i farmaceutyczne. Od pokoleń napary, wyciągi oraz balsamy z tej rośliny są używane w medycynie naturalnej bliskiego wschodu i w regionie basenu Morza Śródziemnego.
Czystek to niewielki, wiecznie zielony, wieloletni krzew o wysokości do 1,5 m. Ma proste, naprzeciwległe liście i spodeczkowate, różowe kwiaty o pięciu płatkach. Kwitnie od maja do czerwca, a latem włoski na jego liściach, łodydze i kielichu wydzielają żywicę (labdanum) bogatą w substancje biologicznie aktywne.
Prozdrowotne właściwości czystka wynikają z jego składu chemicznego. Nie jest on jeszcze w pełni znany i może różnić się zależnie od wielu czynników, m.in. od gatunku, miejsca uprawy, warunków środowiskowych, okresu zbiorów. Wiadomo jednak, że roślina zawiera:
- polifenole – liczną, zróżnicowaną grupę organicznych związków chemicznych, która działa m.in. antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie,
- terpeny i terpenoidy – mogące mieć właściwości przeciwbólowe, antybakteryjne, przeciwgrzybicze, neuroprotekcyjne, uspokajające i przeciwzapalne,
- olejki eteryczne – pozyskiwane z żywicy wydzielanej przez włoski rośliny, wykorzystywane także w branży perfumeryjnej,
- związki karbonylowe – są składnikami wielu biomolekuł, np. cukrów, aminokwasów, hormonów.
Na bazie czystka produkowane są przede wszystkim susze do naparów, wyciągi roślinne oraz balsamy.
Czystek – na co pomaga?
W przypadku rośliny takiej jak czystek działanie korzystne dla zdrowia jest naprawdę szerokie. W medycynie tradycyjnej czystek stosowano m.in. jako ziele przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwwrzodowe, przyspieszające gojenie ran i łagodzące infekcje górnych dróg oddechowych. Dziś to, na co pomaga czystek, potwierdzają również badania naukowe.

Czystek – działanie przeciwutleniające
Dzięki zawartości polifenoli i terpenów czystek może pomagać redukować wolne rodniki i stres oksydacyjny w organizmie, które zwiększają ryzyko m.in. chorób sercowo-naczyniowych i neurodegeneracyjnych.
Działanie antyoksydacyjne czystka potwierdzają testy laboratoryjne z użyciem ekstraktów wodno-metanolowych, które wykazały jego silne właściwości redukujące (porównywalne z witaminą C). Najsilniejsze działanie miały ekstrakty z liści i łodyg czystka o stężeniu 30-50%, pozyskiwane w okresie letnim [3].
Czystek – działanie przeciwzapalne
To, że czystek działa przeciwzapalnie, dowiedziono m.in. podczas badania na myszach. Gryzoniom z ostrym stanem zapalnym ucha podawano wodny ekstrakt z czystka. Odnotowano, że zależnie od porcji redukował on stan zapalny o 64-74%. To zasługa zawartych w czystku flawanoidów, które hamują wytwarzanie cytokin prozapalnych (leukotrienów i prostagladyn) [4].
Czystek – działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze
Właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze mają olejki eteryczne oraz labdanum pozyskiwane z czystka (to jeden z 12 olejków biblijnych). Wykazano ich słabą aktywność m.in. przeciw bakteriom Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, a znacznie wyższą aktywność przeciw bakteriom Bacillus cereus, Streptococcus faecalis, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis i Bacillus subtilis. Przeciwdziałają także drożdżakom Candida Albicans [5].
W innych badaniach pite napary z czystka najskuteczniej działały na bakterie szczepów S. aureus, S. epidermidis i Helicobacter pylori [6].
Czystek – działanie przeciwwirusowe
Wyciągi wodne i napary z czystka przebadano pod kątem właściwości przeciw wirusowi HIV, Ebola i wirusowi Marburg. Wykazano, że zawarte w czystku polifenole mogą blokować glikoproteinę g120 występującą w białku otoczek wirusów, również tych z mutacjami oporności na leki [7].
Przeprowadzono badanie kontrolowane placebo z udziałem 160 pacjentów, którzy mieli objawy infekcji górnych-dróg oddechowych. Wykazano, że tabletki do ssania zawierające ok. 220 mg polifenoli z czystka zmniejszają średni czas trwania przeziębienia i nasilenia objawów. U uczestników badania zmalało również stężenie białka C-reaktywnego związane ze stanem zapalnym w organizmie [8].
Czystek – działanie na dolegliwości przewodu pokarmowego
Dowiedziono, że liofilizowany wodny wyciąg z czystka szarego działa spazmolitycznie (przeciwskurczowo) na mięśnie gładkie jelita [9], co może pomagać w łagodzeniu biegunek. Dodatkowo zawarte w czystku diterpeny labdanu, flawanole i proantocyjanidyny wykazują działanie gastroprotekcyjne, chroniąc błonę śluzową przewodu pokarmowego. Regularne picie naparów z czystka może pomagać hamować wzrost i rozwój Helicobacter pylori – to zasługa kwercetyny [10], [11].
Czystek – działanie przeciwnowotworowe
W pędach czystka znajdują się diterpeny typu labdanu, które wykazują właściwości antyproliferacyjne i cytotoksyczne wobec komórek nowotworowych. Ze względu na to działanie przeciwnowotworowe wyciągu z pędów czystka wykazano m.in. wobec komórek szyjki macicy, gruczołu sutkowego i czerniaka [12].
Jak stosować czystek?
Ponieważ czystek naturalnie nie występuje w Polsce, najlepiej sięgać po gotowe preparaty z jego zawartością. Mogą być to m.in. susze roślinne, kapsułki i wodne wyciągi z ziela. Są dostępne np. w aptekach, sklepach zielarskich – zarówno online, jak i stacjonarnie.

Napary z czystka
Na bazie suszu z czystka można przygotowywać napary. Nadają się one zarówno do picia, jak i przemywania skóry. Mają intensywny smak, który nie każdemu może odpowiadać – wtedy warto dodać do niego np. sok z cytryny. Herbatka z czystka nie zawiera substancji pobudzających, więc można pić ją o każdej porze dnia.
Suszony czystek w korzystnej cenie zamówisz np. tutaj.
Z kolei czystek w torebkach jest dostępny m.in. tutaj.
Jak zaparzać herbatę z czystka? Niewielką ilość suszu (ok. 1-3 łyżeczki) zalać gorącą wodą (o temperaturze 100°C). Zaparzać pod przykryciem przez ok. 5-10 minut.
Herbatkę z czystka można pić 2-3 razy dziennie. Nie zaleca się przekraczanie dobowej porcji 4 łyżeczek suszu.

Suplementy diety z czystkiem
Czystek zawierają również niektóre suplementy naturalne – jedno- lub wieloskładnikowe. Mogą być dobrą alternatywą dla naparów w przypadku osób, które nie przepadają za smakiem czystka. Są dostępne w formie kapsułek albo płynów. Należy stosować je zgodnie z zaleceniami producenta, które zależą od zawartości ekstraktu (np. 10:1) w jednej porcji.
Sprawdź czystek w tabletkach tutaj, a czystek w kroplach tutaj.
Czystek – przeciwwskazania
Chociaż czystek to naturalne i stosunkowo bezpieczne ziele, nie każdy może je stosować. Główne przeciwwskazania do spożywania czystka to:
- ciąża i karmienie piersią,
- nadwrażliwość lub uczulenie na czystek,
- niektóre choroby, np. nerek, wątroby,
- przyjmowane leki, m.in. immunosupresyjne.
Warto skonsultować stosowanie czystka z lekarzem, zwłaszcza w przypadku osób, które chorują przewlekle lub przyjmują leki.
Na co stosować czystek? Podsumowanie
Na podstawie wyżej przedstawionych badań możemy stwierdzić, że warto stosować czystek na wsparcie naturalnej odporności organizmu, m.in. na bakterie i wirusy. Czystek może również pomóc łagodzić dolegliwości przewodu pokarmowego i zmniejszać ryzyko niektórych chorób przewlekłych. Regularne stosowanie czystka najlepiej skonsultować z lekarzem, ponieważ są pewne przeciwwskazania, które trzeba wykluczyć.
Źródła:
[1] Szeremeta D, „Skład chemiczny rośliny leczniczej Cistus incanus L.(czystek szary)” Food Res. Int 53.2 (2013): 891-899.
[2] Starzec A, Włodarczyk M, Urbanowicz I, Fecka I, „Charakterystyka, potencjał leczniczy i prozdrowotny Cistus × incanus L.”, DOI: 10.32383/farmpol/132057.
[3] Dimcheva V, Karsheva M. Antioxidant activity and polyphenolic content of the Bulgarian wild herb Cistus incanus L. stored under different conditions. J Chem Technol Metall. 2017; 52(5): 781–790.
[4] Mansoor KA, Matalka KZ, Qa’dan FS, Awad R, Schmidt M. Two new proanthocyanidin trimers isolated from Cistus incanus L. demonstrate potent anti-inflammatory activity and selectivity to cyclooxygenase isoenzymes inhibition. Nat Prod Res. 2016; 30(17): 1919–1926.
[5] Demetzos C, Katerinopoulos H, Kouvarakis A, Stratigakis N, Loukis A, Ekonomakis C, et al. Composition and antimicrobial activity of the essential oil of Cistus creticus subsp. eriocephalus. Planta Med. 1997; 63(5): 477–479
[6] Viapiana A, Konopacka A, Waleron K, Wesołowski M. Cistus incanus L. commercial products as a good source of polyphenols in human diet. Ind Crops Prod. 2017; 107(22): 297–304.
[7] Rebensburg S, Helfer M, Schneider M, Koppensteiner H, Eberle J, Schindler M, et al. Potent in vitro antiviral activity of Cistus incanus extract against HIV and filoviruses targets viral envelope proteins. Sci Rep. 2016; 6: 20394
[8] Kalus U, Grigorov A, Kadecki O, Jansen JP, Kiesewetter H, Radtke H. Cistus incanus (CYSTUS052) for treating patients with infection of the upper respiratory tract. A prospective, randomised, placebo-controlled clinical study. Antiviral Res. 2009; 84(3): 267–271
[9] Attaguile G, Perticone G, Mania G, Savoca F, Pennisi G, Salomone S. Cistus incanus and Cistus monspeliensis inhibit the contractile response in isolated rat smooth muscle. J Ethnopharmacol. 2004; 92(2–3): 245–250.
[10] de Lira Mota KS, Dias GEN, Pinto MEF, Luiz-Ferreira A, Souza–Brito ARM, Hiruma-Lima CA, et al. Flavonoids with gastroprotective activity. Molecules 2009; 14(3): 979–1012.
[11] Attaguile G, Caruso A, Pennisi G, Savoca F. Gastroprotective effect of aqueous extract of Cistus incanus L. in rats. Pharmacol Res. 1995; 31(1): 29–32.
[12] Skorić M, Todorović S, Gligorijević N, Janković R, Zivković S, Ristić M, et al. Cytotoxic activity of ethanol extracts of in vitro grown Cistus creticus subsp. creticus L. on human cancer cell lines. Ind Crops Prod. 2012; 38(4): 153–159.