Owoce niepokalanka mnisiego (łac. Vitex agnus castus) stanowią cenny surowiec w medycynie naturalnej. Ze względu na wysoką zawartość substancji czynnych oddziałują na szereg aspektów zdrowotnych, m.in. związanych z gospodarką hormonalną kobiet. Z tego powodu stosowanie naparów lub suplementów diety na bazie niepokalanka mnisiego może łagodzić niektóre dolegliwości, np. związane z PMS lub menopauzą.
Niepokalanek mnisi – co to takiego?
Niepokalanek mnisi, inaczej nazywany jako niepokalanek pospolity lub niepokalanek zwyczajny, to roślina należąca do rodziny jasnowatych. Stanowi niewielki, wiecznie zielony krzew o wąskich kwiatostanach, które przypominają wyglądem kwiaty lawendy. Niepokalanek charakteryzuje się aromatycznym, przyjemnym zapachem. Kwitnie od czerwca do września.
Naturalne środowisko niepokolanka mnisiego to obszar północnej Afryki, zachodniej i środkowej Azji, a także wschodnia i południowa Europa. W Polsce niepokalanek mnisi stanowi roślinę jednoroczną, uprawianą w ogrodach lub w donicach głównie w celach ozdobnych.
Nazewnictwo niepokalanka mnisiego nie jest przypadkowe. W średniowieczu owoce rośliny stanowiły zamiennik pieprzu stosowany w zakonach. Miały na celu zmniejszać libido zakonników.
Niepokalanek mnisi stosuje się w celach medycznych od ponad 2000 lat. Był wykorzystywany w medycynie m.in. starożytnego Rzymu, Egiptu, Grecji oraz Iranu. Wykorzystywano go do leczenia m.in. nieregularnych cykli miesięcznych, bólów menstruacyjnych i obfitych krwawień u kobiet.
Niepokalanek mnisi – właściwości
Właściwości niepokalanka mnisiego wynikają z zawartych w roślinie substancji aktywnych. Wśród nich znajdują się:
- diterpeny – pochodne labdanu, witekslaktamu, witeksilaktonu i rotundifuranu, mają właściwości antybakteryjne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne i przeciwgrzybicze,
- flawanoidy – pochodne flawanolu i flawonu, w tym kastycyna, artemetyna, rutyna, penduletyna, apigenina, luteolina, neutralizują wolne rodniki, działają przeciwzapalnie, wspierają odporność i przeciwdziałają miażdżycy,
- kwasy fenolowe – w tym pochodne kwasu benzoesowego, cynamonowego i kawowego, poza działaniem antyoksydacyjnym cechują się również właściwościami przeciwnowotworowymi i neuroprotekcyjnymi,
- irydoidy – działają moczo- i żółciopędnie, a także wspierają procesy generacyjne wątroby,
- lignany – oddziałują na gospodarkę hormonalną, ponieważ mają właściwości estrogenopodobne,
- seskwiterpeny – występują w olejku eterycznym z owoców niepokalanka mnisiego,
- triterpeny – m.in. kwas oleanolowy, słyną z działania przeciwzapalnego, antybakteryjnego I przeciwwirusowego.
Badania naukowe potwierdzają oddziaływanie ekstraktów z niepokalanka mnisiego na obszar mózgu przysadka-podwzgórze [7]. Dowiedziono również, że zawarte w nim substancje aktywne wpływają na funkcjonowanie układu dopaminergicznego [8].
Niepokalanek mnisi – zastosowanie
Europejska Agencja Leków (EMA) zatwierdziła substancję roślinną pozyskiwaną z niepokalanka mnisiego (odpowiadającą 30-40 mg suchego owocu dziennie) jako środek odpowiedni do stosowania w przypadku:
- zaburzeń cyklu menstruacyjnego,
- zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS),
- mastalgii (bólu i tkliwości piersi).
Ze względu na prezentowane przez niepokalanek mnisi właściwości istnieje jeszcze więcej dolegliwości, w jakich ta roślina może mieć zastosowanie.
- Menopauza – zawarte w niepokalanku mnisim lignany łagodzą występowanie nocnych potów, uderzeń gorąca i wahań nastroju u kobiet w okresie menopauzy.
- Nadpobudliwość nerwowa – dzięki kwasom fenolowym niepokalanek mnisi może mieć działanie uspokajające.
- Trądzik – właściwości przeciwzapalne niepokalanka korzystnie wpływają na kondycję skóry. Pomaga łagodzić objawy trądziku występujące na tle hormonalnym.
- Zespół policystycznych jajników (PCOS) – badanie kliniczne z udziałem kobiet w wieku 18-45 lat ze zdiagnozowanym PCOS wykazało, że zażywanie ekstraktu z niepokalanka mnisiego prowadzi do istotnego spadku stężenia DHEA-S (hormonu przekształcanego w androstendion i testosteron) [4].
- Obniżona płodność – stosowanie niepokalanka mnisiego może pomóc wydłużyć fazę lutealną cyklu miesiączkowego, pozytywnie wpływając na płodność kobiety.
Interesujesz się ziołolecznictwem? Sprawdź właściwości innych ziół na: https://pro-farm.pl/ziola/.
Niepokalanek mnisi a odchudzanie
Ze względu na wpływ na gospodarkę hormonalną niepokalanek mnisi może pośrednio ułatwiać kobietom utratę zbędnych kilogramów. Dotyczy to w szczególności kobiet z PCOS oraz wkraczających w okres menopauzy, które mają większą tendencję do tycia. Należy mieć przy tym na uwadze, że skuteczne odchudzanie wymaga stosowania diety z deficytem kalorycznym i dbania o codzienną aktywność fizyczną.
Suplementy diety z niepokalankiem mnisim
Suplementy diety na bazie niepokalanka mnisiego występują w różnej formie. Najpopularniejszy jest susz z owoców niepokalanka do sporządzania naparów. Porcję suszu należy zalać przegotowaną, gorącą wodą, zaparzać przez 20 minut pod przykryciem, a następnie odcedzić.
Poza tym niepokalanek mnisi zawierają także:
- tabletki,
- kapsułki,
- krople,
- olejki eteryczne.
Często niepokalanek mnisi stanowi jeden ze składników suplementów diety. Łączy się go z innymi roślinami o podobnych właściwościach, np. z korzeniem maca, ekstraktem z ziela czerwonej koniczyny, chmielem i melisą lekarską.
Niepokalanek mnisi – dawkowanie
Maksymalna dawka dobowa niepokalanka mnisiego spożywanego w formie sproszkowanej wynosi do 400 mg na dobę. Należy przy tym stosować się do zaleceń dawkowania określonych przez producenta konkretnego suplementu diety. Poszczególne preparaty mogą różnić się stężeniem substancji aktywnych. Najczęściej spotkane dawki dzienne to 200-300 mg na dzień, zwykle rozłożone 2 razy na dobę.
Niepokalanek mnisi – jak stosować?
Żeby suplementacja niepokalanka mnisiego przyniosła pożądane rezultaty, powinno się stosować go przez co najmniej 3 miesiące. Zalecany czas kuracji wynosi 4-6 miesięcy. Po tym czasie najlepiej zrobić przerwę w suplementacji, aby umożliwić organizmowi samodzielną regulację gospodarki hormonalnej.
Stosowanie niepokalanka mnisiego może różnić się zależnie od formy suplementu diety, a także celu suplementacji. Przykładowo kobiety borykające się z uciążliwymi objawami PMS lub menopauzy mogą rozważyć suplementację poranną. Z kolei osoby odczuwające wzmożone napięcie nerwowe i mające problemy ze snem mogą przyjmować niepokalanek mnisi wieczorem.
Niepokalanek mnisi – skutki uboczne
U niektórych osób mogą pojawić się niepożądane skutki uboczne stosowania niepokalanka mnisiego. Najczęściej występują:
- nudności,
- zgaga,
- bóle brzucha,
- reakcje alergiczne na skórze,
- bóle i zawroty głowy,
- zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
- obrzęki,
- duszność
- i problemy z połykaniem.
Tego rodzaju skutki uboczne świadczą o nadwrażliwości lub alergii organizmu na substancje aktywne zawarte w niepokalanku mnisim. Jeśli je odczuwasz, przerwij suplementację i skonsultuj się z lekarzem.
Przeciwwskazania do stosowania niepokalanka mnisiego
Niepokalanek mnisi mogą stosować wyłącznie osoby dorosłe, ponieważ nie przebadano go u osób poniżej 18. roku życia. Przeciwwskazaniami do stosowania niepokalanka mnisiego są:
- ciąża,
- karmienie piersią,
- zaburzenia przysadki mózgowej,
- nowotwory estrogenozależne,
- stosowane leki, m.in. antykoncepcyjne, przeciwpsychotyczne, przeciwpadaczkowe.
Jeżeli masz wątpliwości co do bezpieczeństwa stosowania niepokalanka mnisiego, zapytaj o poradę swojego lekarza rodzinnego.
Niepokalanek mnisi – podsumowanie
Owoce niepokalanka mnisiego są od pokoleń wykorzystywane do łagodzenia różnego rodzaju dolegliwości zdrowotnych, przede wszystkim związanych z gospodarką hormonalną kobiet. Napary, tabletki i kapsułki na bazie niepokalanka mnisiego mogą przynieść ulgę m.in. w związku z objawami menopauzy, PCOS i zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Źródła:
[1] Stanowisko Zespołu Ekspertów i Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie zastosowania leku Mastodynon® w ginekologii, Ginekol Pol 84 (2013): 157-159.
[2] Magiera A., Prokop A., Gieleta M., Olszewska M., „Potencjał terapeutyczny owoców niepokalanka pospolitego (Vitex agnus-castus) w schorzeniach ginekologicznych – przegląd aktualnego stanu wiedzy”, Farm Pol 77.8 (2021): 491-502.
[3] Łepecka-Klusek C., Pałucka K., Pilewska-Kozak A., Pawłowska-Muc A., Stadnicka G., „Zespół napięcia przedmiesiączkowego-mit czy rzeczywistość”, Journal of Education, Health and Sport 6.6 (2016).
[4] Shahnazi M, Khalili AF, Hamdi K, Ghahremaninasab P. The effects of combined low-dose oral contraceptives and Vitex agnus on the improvement of clinical and paraclinical parameters of polycystic ovarian syndrome: A triple-blind, randomized, controlled clinical trial. Iran Red Crescent Med. J. 2016; 18(12): e37510. Doi: 10.5812/ i rcmj.37510.
[5] Kilicdag EB, Tarim E, Bagis T, et al. Fructus agni casti and bromocriptine for treatment of hyperprolactinemia and mastalgia. Int J Gynaecol Obstet. 2004; 85(3): 292–293. doi:10.1016/j. ijgo.2004.01.001
[6] Momoeda M, Sasaki H, Tagashira E, Ogishima M, Takano Y, Ochiai K. Efficacy and safety of Vitex agnus-castus extract for treatment of premenstrual syndrome in Japanese patients: a prospective, open-label study. Adv Ther. 2014; 31(3): 362–373. doi:10.1007/ s12325-014-0106-z.
[7] Niroumand MC, Heydarpour F, Farzaei MH. Pharmacological and therapeutic effects of Vitex agnus-castus L.: A review. Phcog Rev. 2018; 12: 103–114. doi: 10.4103/phrev.phrev_22_17. [8] Wuttke W, Gorkow C, Jarry H. Dopaminergic compounds in Vitex agnus castus. In: Loew D., Rietbrock N. (eds) Phytopharmaka in Forschung und klinischer Anwendung. Steinkopff. 1995. doi. org/10.1007/978-3-642-85434-7_6.