Mniszek lekarski – wygląd, właściwości, przepisy

Charakterystyczne żółte kwiaty i mleczny sok to wizytówka mniszka lekarskiego, który kryje w sobie wiele cennych właściwości, m.in. poprawiających trawienie, moczopędnych i wzmacniających odporność. Nasze babki pozostawiły nam rozmaite przepisy na zastosowanie tej rośliny, np. na syrop lub herbatkę z mniszka. Co więcej, świeże kwiaty, liście i łodygi można jeść w ramach wiosennych i letnich posiłków.

Mniszek lekarski – morfologia

Mniszek lekarski (łac. Taraxacum officinale) stanowi drobną bylinę z rodziny astrowatych. Występuje ona powszechnie w Europie, Azji oraz Ameryce Północnej. Chociaż dziś wielu uznaje ją za chwast, warto wiedzieć, że od pokoleń wykorzystywano ją w ziołolecznictwie.

Mniszki lekarskie można spotkać m.in. w parkach, na przydomowych trawnikach, na łąkach, pastwiskach i nieużytkach. Rośliny kwitną od kwietnia do lipca, a niekiedy jesienią powtarzają kwitnienie. Ich owocami są tzw. dmuchawce, czyli niełupki otoczone puchem ułatwiającym rozsiewanie nasion.

Poza charakterystycznymi, żółtymi kwiatami mniszek lekarski wyróżnia się także lancetowatymi, bocznie ząbkowanymi liśćmi. Układają się one w rozetę, która wystaje z pionowego, mięsistego korzenia. Sam korzeń mniszka ma kształt walcowaty. Mniszek zawiera mleczny sok.

Kiedy zbierać mniszka?

• W ziołolecznictwie wykorzystuje się zarówno ziele (łac. Taraxaci radix cum herba), jak i korzeń mniszka lekarskiego (Taraxaci radix).
• Korzeń zbiera się jesienią, a ziele i liście wiosną, liście najlepiej przed zakwitnięciem rośliny, ponieważ wtedy zawierają najwięcej substancji aktywnych.
• Zależnie od warunków atmosferycznych zbiory kwiatów i liści mniszka przypadają na czas od kwietnia do czerwca, a korzeni od września do października.
• Kwiaty i liście mniszka lekarskiego zbieramy w suche, słoneczne dni (bez rosy). Powinno się delikatnie odcinać je od łodygi, by nie uszkodzić całej rośliny.
• Korzenie mniszka lekarskiego wykopujemy, oczyszczamy z ziemi i suszymy w przewiewnym miejscu.

Przy zbieraniu mniszka lekarskiego należy pamiętać o kilku zasadach:

• Zbieraj mniszek lekarski w miejscach, które nie są zanieczyszczone środkami chemicznymi, np. nawozami, opryskami.
• Zbieraj tylko zdrowe rośliny, bez plam i uszkodzeń.
• Nie zbieraj mniszka lekarskiego w czasie deszczu lub po deszczu.

Mniszek lekarski a mlecz – jak rozpoznać

Wiele osób myli ze sobą mniszek lekarski i mlecz, ponieważ mają one bardzo podobne kwiaty. Co więcej, niektórzy stosują zamiennie nazewnictwo obu roślin. Niestety, mlecz polny to roślina niejadalna, więc prawidłowe odróżnianie jej od mniszka lekarskiego jest bardzo ważne.

Żeby odróżnić mniszka lekarskiego od mlecza, weź pod uwagę poniższe wskazówki:

• mlecz polny ma pojedynczy, duży koszyczek kwiatowy na szczycie jednej łodygi,
• kwiaty mniszka lekarskiego rosną na osobnych łodygach wyrastających z rozety liści, bez rozgałęzień,
• liście mlecza wyrastają na różnej wysokości, podczas gdy rozeta liściowa mniszka lekarskiego rośnie tuż przy ziemi.

Właściwości mniszka lekarskiego

Mniszek lekarski to bogate źródło substancji biologicznie aktywnych, przede wszystkim kwasów fenolowych, laktonów seskwiterpenowych, fitosteroli, witamin (w szczególności witaminy A) i soli mineralnych. Zapewniają one działanie m.in.:

• zwiększające produkcję i przepływ żółci,
• ułatwiające trawienie tłuszczów,
• poprawiające apetyt,
• antyoksydacyjne,
• moczopędne,
• usuwające nadmiar wody z organizmu,
• oczyszczające,
• hepaprotekcyjne,
• przeciwzapalne,
• wspierające odporność.

W mniszku lekarskim znajduje się również inulina, czyli naturalny prebiotyk, który poprawia pasaż jelitowy.

Zastosowanie mniszka lekarskiego

Także dziś mniszek lekarski ma szerokie zastosowanie w medycynie naturalnej. Części rośliny nadają się zarówno do spożywania, jak i stosowania zewnętrznego. Najczęstsze zastosowanie mniszka to:

• wzmocnienie odporności organizmu,
• wsparcie zdrowia układu moczowego,
• poprawa kondycji skóry,
• wspomaganie procesów trawiennych.

Mniszek lekarski w kuchni

Do spożywania mniszka lekarskiego mogą skłaniać nie tylko jego właściwości zdrowotne, ale również walory smakowe. Roślina jest w całości jadalna:

• młode liście można dodawać do sałatek oraz zup,
• gotowane w osolonej wodzie łodygi stanowią ciekawą alternatywę dla makaronów,
• pączki kwiatowe można smażyć w cieśnie,
• z kwiatów warto przygotowywać syropy oraz nalewki,
• suszone i mielone korzenie mniszka lekarskiego wielu stosuje do zaparzania, jako zamiennik kawy zbożowej.

Syrop z mniszka lekarskiego – przepis

Większość osób rozpoczynających swoją przygodę z ziołolecznictwem w pierwszej kolejności przygotowuje właśnie syrop z mniszka lekarskiego, inaczej określany także jako miód z mniszka lekarskiego. To korzystny dla zdrowia dodatek do jesiennych i zimowych herbatek oraz naparów. Można także dodawać go do naleśników, ciast i innych słodkości.

Żeby przygotować syrop z mniszka lekarskiego, potrzebujesz: świeże kwiaty rośliny (ok 100-150 kwiatów na mały słoik syropu), 250 ml wody oraz 0,5 kg cukru. Opcjonalnie możesz dodać sok z 1 cytryny.

1. Kwiaty mniszka lekarskiego opłucz pod bieżącą wodą i umieść w garnku.
2. Dodaj wodę i włącz palnik. Doprowadź do zagotowania i gotuj na małym ogniu przez ok. 10 minut.
3. Garnek przykryj pokrywką i odstaw na 24 godziny w chłodne miejsce. Po tym czasie odcedź syrop od kwiatów.
4. Do czystego syropu dodaj cukier i sok z cytryny (opcjonalnie).
5. Gotuj na małym ogniu przez 3 godziny, aż syrop zgęstnieje, przywodząc na myśl miód. W tym czasie regularnie mieszaj zawartość garnka, by zapobiec przypaleniu syropu.
6. Syrop przelej do czystego, szczelnego słoika.

Przepis na napar z mniszka lekarskiego

Napary możesz przygotowywać z suszonych kwiatów lub korzeni mniszka lekarskiego. Jeśli chcesz korzystać z własnoręcznie zebranych części rośliny, musisz przygotować je z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym.

Kwiatostany mniszka lekarskiego najlepiej przewiązać i zawiesić w dobrze wentylowanym miejscu. Powinno być ciemne i suche. Zabezpiecz je przed zanieczyszczeniami np. gazą albo papierowym woreczkiem. Zwykle są gotowe do użycia po ok. tygodniu. Dokładnie wysuszone kwiaty przechowuj w szczelnym naczyniu.

Przed wysuszeniem korzeń mniszka lekarskiego należy obrać i pokroić. Do suszenia podobnie powinno się wybrać suche, ciemne miejsce. Po ok. 2 tygodniach powinien być gotowy do użycia.

1. Wsyp 2 łyżki suszonych kwiatów lub 2 łyżki zmielonego korzenia mniszka lekarskiego do kubka.
2. Całość zalej gorącą, przegotowaną wodą. Przykryj i odstaw na 10 minut.
3. Przecedzony napar nadaje się do picia. Możesz spożywać go 2-3 razy dziennie.

Maść z mniszka lekarskiego

Ze względu na właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne mniszek lekarski można stosować także na skórę z niedoskonałościami. Maść z mniszka lekarskiego jest stosunkowo prosta do samodzielnego przygotowania w domowym zaciszu.

1. 1 szklankę świeżych lub ½ szklanki suszonych kwiatów mniszka lekarskiego zalej ulubionym olejem, np. kokosowym albo oliwą z oliwek.
2. Całość dokładnie wymieszaj i odstaw na 2 tygodnie, upewniając się, że kwiaty są zanurzone w oleju.
3. Po tym czasie olej przecedź do rondelka i dodaj do niego wosk pszczeli (ok. 10 g wosku na 100 ml oleju).

• Zawartość rondla podgrzewaj na małym ogniu, aż wosk się rozpuści. Następnie przelej ją do słoiczka i pozostaw do ostygnięcia.

Takiej maści możesz używać m.in. jako balsamu do ust, kremu na pękające pięty lub do codziennej pielęgnacji ciała.

Gotowe produkty z mniszkiem lekarskim

Jeśli w tym roku już za późno na własnoręczne zbiory mniszka lekarskiego, to nic straconego! Do Twojego wyboru pozostają różnego rodzaju, gotowe suplementy diety i kosmetyki z mniszkiem. Możesz kupić je stacjonarnie, np. w pobliskim sklepie zielarskim, a także online.

• Herbatka ziołowa Bi Fix Mniszek Lekarski (5,29 zł za 20 saszetek) – zawiera 100% suszonego korzenia mniszka lekarskiego. Możesz używać jej do przygotowywania codziennych naparów.
• Płynny wyciąg Organis Mniszek Lekarski (64,74 zł za 50 ml) – to suplement diety w kroplach na bazie mniszka lekarskiego. Jedna buteleczka wystarcza na 30-35 dni stosowania. Zalecane dzienne spożycie to 10 kropli 3 razy dziennie, przed lub 2 godziny po posiłku.
• Syrop z kwiatów mniszka lekarskiego Premium Rosa (19,50 zł za 250 ml) – zawiera dodatek soku z cytryny (4%). Po otwarciu wymaga przechowywania w lodówce.

Przeciwskazania do stosowania mniszka lekarskiego

Ekstrakty z mniszka stosowane zgodnie z zaleceniami są uznawane za bezpieczne. Zaletą tego surowca jest długotrwałe i łagodne działanie. Ostrożność w spożyciu mniszka lekarskiego powinni zachować: diabetycy, a także osoby przyjmujące leki na stałe, m.in. diuretyki, leki przeciwzakrzepowe i zobojętniające sok żołądkowy. W takich przypadkach najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Choroby dróg żółciowych, kamica, wrzody żołądka i dwunastnicy, choroby nerek, zaburzenia elektrolitowe

Potencjalne przeciwwskazania do spożywania mniszka lekarskiego stanowią:

• ciąża i karmienie piersią,
• choroby nerek,
• wrzody żołądka i dwunastnicy,
• alergia na rośliny z rodziny astrowatych (z objawami takimi jak pokrzywka, wypryski, zaczerwienienie skóry, zaburzenia układu pokarmowego),
• niedociśnienie,
• zaburzenia elektrolitowe.

Mniszek lekarski – wygląd, właściwości, przepisy. Podsumowanie

Mniszek lekarski to niekoniecznie chwast na naszych trawnikach, ale raczej roślina cenna dla zdrowia. Ze względu na zawarte substancje aktywne od pokoleń wykorzystuje się go w ziołolecznictwie, m.in. na odporność, poprawę trawienia i do wspomagania pracy wątroby. Mniszek można spożywać na surowo, gotowany, a także w formie naparów i syropów. Nadaje się do stosowania zewnętrznego w formie maści.

Źródło:

Zielińska A., „Mniszek lekarski–niepozorny kwiatek o wyjątkowych właściwościach”, Gabinet Prywatny, 295.3 (2024): 20-25.