Niektóre zioła zawierają substancje korzystne dla prawidłowej pracy wątroby. Występują one m.in. w ostropeście plamistym, karczochu zwyczajnym oraz w mniszku lekarskim. Sylimaryna, cynaryna i kwercetyna mogą wspierać wydzielanie żółci i działać przeciwzapalnie. Właściwości wielu z nich potwierdzają badania naukowe.
Zioła na wątrobę – Twój naturalny sprzymierzeniec w trosce o zdrową wątrobę
Wątroba stanowi jeden z największych, a zarazem najważniejszych narządów w organizmie człowieka. Ponieważ odgrywa kluczową rolę w metabolizmie toksyn, np. pochodzących z żywności i środowiska, jest stale narażona na uszkodzenia.
Możesz wspierać pracę wątroby na różne sposoby, np. stosując zioła lecznicze, które korzystnie wpływają na zdrowie wątroby. Wiele z nich stanowi źródło składników aktywnych o właściwościach przeciwzapalnych i stymulujących wydzielanie żółci w wątrobie. Najpopularniejsze znajdziesz poniżej.
Ostropest plamisty
Jedną z najczęściej stosowanych roślin na wsparcie pracy wątroby jest ostropest plamisty (łac. Silybum marianum). Jego nasiona stanowią źródło sylimaryny – aktywnego kompleksu związków o właściwościach hepaprotekcyjnych.
Sylimaryna wspiera pracę wątroby dzięki działaniu antyoksydacyjnemu i przeciwzapalnemu. Zdaniem specjalistów ma pozytywny wpływ na obniżenie poziomu enzymów wątrobowych i stopnia uszkodzeń wątroby.
Warto mieć przy tym na uwadze, że dotychczas wykazano obiecujące wyniki stosowania sylimaryny na modelach zwierzęcych. Aktualnie brakuje jeszcze badań jednoznacznie przesądzających o jej skuteczności u ludzi. Przeszkodą może być przede wszystkim ograniczona biodostępność sylimaryny [1].
Bardzo popularne są suplementy diety z sylimaryną: przede wszystkim tabletki, kapsułki, nieco mniej produkty w formie płynnej. Najlepiej sięgać po ekstrakty standaryzowane na zawartość określonej ilości sylimaryny.
Zielona herbata
Okazuje się, że picie naparów z zielonej herbaty (łac. Camellia Sinensis) również może być korzystne dla wątroby. Hepaprotekcyjne właściwości w zielonej herbacie wykazuje kwercetyna. Ma ona pozytywny wpływ na metabolizm tłuszczów, przeciwdziała lipogenezie i działa antyoksydacyjnie [2].
Zależnie od potrzeb możesz suplementować ekstrakt z zielonej herbaty w tabletkach lub też po prostu na co dzień pić napary z zielonej herbaty. Jeśli wybierasz napary, pamiętaj o tym, by:
- sięgać po zieloną herbatę z zaufanych źródeł – najlepiej z certyfikatami ekologicznymi, w szczelnym opakowaniu,
- postaw na sypką herbatę zamiast torebek – to zdrowsza alternatywa, ponieważ ogranicza spożywanie mikroplastiku,
- zwracaj uwagę na temperaturę i czas parzenia – 70-80 stopni Celsjusza przez 2-3 minuty, by napar zachował jak najwięcej cennych właściwości.
Karczoch zwyczajny
W karczochach (łac. Cynara scolymus) wątrobie sprzyja substancja biologicznie aktywna o nazwie cynaryna. To kwas 1,5-dikawoilochinowy, który ma właściwości żółciotwórcze i żółciopędne, dlatego zyskał miano hepaprotekcyjnego.
Regularne spożywanie cynaryny może przeciwdziałać otłuszczeniu wątroby. Według badań największe ilości cynaryny (53,6 mg/kg suchej masy) znajdują się w zewnętrznych liściach głowy karczocha odmiany Violetta di Sicilia [3].
Warto uwzględniać karczochy w swoim jadłospsie – sezon na nie trwa od października do maja. Poza sezonem można rozważyć suplementację. Ekstrakt z liści karczocha jest dostępny m.in. w tabletkach, kapsułkach oraz kroplach. Dużą popularnością cieszy się również sok z karczocha.
Kocanka piaskowa
Kwiaty kocanki piaskowej (łac. Helichrysum arenarium) mają szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie, m.in. wątroby. Wyciągi pozyskiwane z kwiatostanów kocanek cechuje działanie żółciopędne, żółciotwórcze i rozkurczowe. To zasługa zawartych w nich flawanoidów, m.in. glikozydów kwercetyny, naryngeniny, kemferolu, luteoliny i apigeniny [4].
W sklepach zielarskich znajdziesz przede wszystkim suszone kwiaty kocanki piaskowej. Możesz przygotowywać z nich napary – 1 łyżeczkę suszonych kwiatów zalej 1 szklanką wrzącej wody i odstaw na 10-15 minut. Po przecedzeniu napar możesz pić 2-3 razy dziennie po pół szklanki, najlepiej między posiłkami.
Mniszek lekarski
Wśród licznych właściwości prozdrowotnych mniszka lekarskiego (łac. Taraxacum officinale) wymienić można również pozytywny wpływ tej rośliny na kondycję wątroby. Wynika to z faktu, że ekstrakty z mniszka mają silne działanie żółciotwórcze i żółciopędne.
W ziołolecznictwie wykorzystuje się zarówno kwiaty, jak i korzenie mniszków lekarskich. Co ciekawe, badania wykazały, że ekstrakty przygotowywane na ich bazie mogą przeciwdziałać:
- toksyczności wywoływanej przez paracetamol, a także zmniejszać ryzyko niealkoholowej
- stłuszczeniowej choroby wątroby związanej z otyłością [5].
Jeśli rozważasz suplementację mniszka lekarskiego, do Twojego wyboru pozostają zarówno suszone części tej rośliny do przygotowywania samodzielnych naparów, jak i gotowe krople, tabletki albo kapsułki.
Zachęcamy do przeczytania naszego artykułu, w którym szerzej omawiamy właściwości mniszka lekarskiego.
Glistnik jaskółcze ziele
Działanie żółciotwórcze, żółciopędne oraz przeciwskurczowe mają także ekstrakty z korzenia rośliny o nazwie glistnik jaskółcze ziele (łac. Chelidonium majus). Zawiera ona m.in. berberynę o właściwościach przeciwzapalnych i hepaprotekcyjnych.
Trzeba mieć jednak świadomość niespójnych wyników badań wpływu wyciągów z ziela glistnika na zdrowie wątroby. Coraz częściej badania wskazują na przypadki hepatotoksyczności tej rośliny, przebiegającej m.in. z zapaleniem wątroby i podwyższoną aktywnością enzymów wątrobowych [6].
Dziurawiec zwyczajny
Pod kątem zdrowia wątroby na uwagę zasługuje ziele dziurawca zwyczajnego (łac. Hypericum perforatum L.). Stanowi on źródło m.in. hiperycyny i flawanoidów, które wspomagają pracę wątroby. Dlatego napary i ekstrakty z dziurawca stosuje się przy osłabieniu czynności wątroby [7].
Do Twojego wyboru pozostają m.in. ekstrakty zawarte w tabletkach, kapsułkach oraz kroplach, a także suszone ziele dziurawca. Polecamy standaryzowane produkty, które warto stosować po konsultacji z lekarzem. Mogą one wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, m.in. przeciwdepresyjnymi i antykoncepcyjnymi.
Pokrzywa zwyczajna
Naszą listę ziół, jakie warto stosować na wątrobę, zamyka pokrzywa zwyczajna (łac. Urtica dioica). Stanowi źródło wielu flawanoidów, m.in. kwercetyny, kemferolu oraz rutyny. Ma właściwości przeciwzapalne oraz wspomagające trawienie, w tym hepaprotekcyjne.
W jednym z badań z zaobserwowano, że ekstrakt z pokrzywy zwyczajnej istotnie zmniejszał stężenie lipoproteiny o niskiej gęstości i cholesterolu całkowitego u zwierząt z hiperlipidemią. Wyciągi z pokrzywy stosowano też przeciw niewydolności wątroby u szczurów [8].
Jak stosować zioła na wątrobę?
- Przed rozpoczęciem stosowania jakichkolwiek ziół, zwłaszcza jeśli masz problemy zdrowotne, skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.
- Wybierz najwygodniejszą dla siebie formę suplementacji, np. kapsułki, tabletki albo susz do naparów. Najbezpieczniejsze suplementy ziołowe to te, które umożliwiają precyzyjne porcjowanie, a więc standaryzowane na określoną zawartość składników aktywnych.
- Stosuj się do dziennej ilości spożycia zalecanej przez producenta. Nie przekraczaj jej.
- Zwróć uwagę, czy wybrane przez Ciebie zioła nie wchodzą w interakcje z przyjmowanymi lekami.
Przeciwwskazania do stosowania ziół na wątrobę
Nie wszystkie zioła są odpowiednie dla każdego. Chociaż są naturalne, mogą wywoływać działania niepożądane u osób uczulonych. Dlatego warto wprowadzać je do diety stopniowo i ostrożnie, na bieżąco obserwując reakcje organizmu.
Najczęstsze przeciwwskazania do stosowania ziół na wątrobę to:
- alergie,
- ciąża i karmienie piersią,
- planowane zabiegi chirurgiczne,
- przyjmowanie niektórych leków.
Jeżeli masz wątpliwości co do bezpieczeństwa stosowania ziół na wątrobę, skonsultuj się ze swoim lekarzem rodzinnym.
Rola wątroby w Twoim organizmie
Wątroba to organ niezbędny do życia. Stanowi największy gruczoł w ludzkim organizmie, który ma zdolność do neutralizowania toksyn, przekształcania amoniaku w mocznik i produkcji żółci. Ponadto:
- syntezuje czynniki krzepnięcia krwi
- pełni funkcje odpornościowe,
- odgrywa istotną rolę w regulacji gospodarki hormonalnej,
- ma ważne funkcje metaboliczne, np. przekształca aminokwasy w glukozę,
- magazynuje glikogen i niektóre witaminy oraz minerały.
Co negatywnie wpływa na wątrobę?
Do stłuszczenia i zapalenia wątroby, a następnie do jej włóknienia i marskości mogą prowadzić:
- wirusy: HBC, HCV i HAV,
- nadużywanie alkoholu,
- stosowanie niektórych leków, np. hormonalnych, onkologicznych, niektórych antybiotyków,
- nadmierne spożywanie niektórych ziół i suplementów,
- nieprawidłowe odżywianie,
- zaburzenia metaboliczne,
- niewystarczająca aktywność fizyczna,
- nadwaga i otyłość.
W 2020 roku stłuszczenie wątroby odnotowano u ok. 20% Polaków. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby odnotowuje się u ok. 70% osób z cukrzycą typu 2.
Objawy złej kondycji wątroby
Wątroba to narząd nieunerwiony, dlatego jej zły stan nie zawsze jest odczuwalny. Otacza ją jednak unerwiona torebka, dlatego powiększenie wątroby może powodować odczuwalny dyskomfort w prawym podżebrzu.
Na ogół objawy złej kondycji wątroby są niespecyficzne, przez co wiele osób zbyt późno zgłasza się do lekarza. Mogą być to np. niewyjaśnione:
- wzdęcia,
- nudności,
- brak apetytu,
- wybroczyny skórne,
- krwawienia z nosa i dziąseł,
- u mężczyzn: utrata owłosienia pachowego i łonowego, impotencja, ginekomastia,
- u kobiet: zaburzenia miesiączkowania.
Zbadaj swoją wątrobę
Jeśli martwi Cię zdrowie Twojej wątroby, zgłoś się do lekarza, który może zlecić odpowiednie badania diagnostyczne, przede wszystkim:
- morfologię krwi,
- próby wątrobowe: ALT, AST, ALP, GGTP,
- badanie poziomu bilirubiny i albuminy,
- przeciwciała anty-HCV i antygen HbS.
Badania te wykonujemy na czczo w godzinach porannych.
Jak dbać o zdrowie wątroby?
Zioła na wątrobę nie pomogą, jeśli nie wprowadzisz zmian w swoim dotychczasowym stylu życia. Realną poprawę stanu zdrowia wątroby przyniesie:
- zdrowa dieta – oparta na świeżych warzywach i owocach, chudym białku, produktach pełnoziarnistych i tłoczonych na zimno tłuszczach,
- eliminacja lub ograniczenie do minimum – alkoholu, słodyczy, słonych przekąsek tłuszczów trans i pozostałej żywności wysokoprzetworzonej,
- regularna aktywność fizyczna – w ciągu tygodnia Światowa Organizacja Zdrowia zaleca wszystkim osobom dorosłym co najmniej 150-300 minut aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności, wybierz taką aktywność, która sprawia Ci największą przyjemność,
- dążenie do prawidłowej masy ciała – jeśli jest taka potrzeba, dąż do ujemnego bilansu kalorycznego, by spalić nadmierną tkankę tłuszczową,
- wystarczająca ilość snu – to czas na regenerację Twojego organizmu, również wątroby,
- ograniczenie stresu – dbając o swoje samopoczucie psychiczne, łatwiej będzie Ci zachować zdrowy styl życia,
- regularne badania – profilaktyczna diagnostyka jest ważna dla oceny stanu zdrowia wątroby.
Jakie zioła warto stosować na wątrobę? Podsumowanie
Spożywanie niektórych roślin i ziół może korzystnie wpływać na pracę wątroby, np. ostropestu plamistego, karczocha zwyczajnego, zielonej herbaty czy mniszka lekarskiego. Przy niektórych ziołach, takich jak glistnik jaskółcze ziele, zachowaj ostrożność, ponieważ istnieją sprzeczne wyniki badań co do ich wpływu na wątrobę. Zwracaj uwagę na interakcje ziół z lekami. Jeśli wybierasz suplementy, stosuj je zgodnie z zaleceniami producenta.
Ten artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i nie zastępuje porady medycznej. Przed wprowadzeniem zmian pod kątem swojego zdrowia skonsultuj się z lekarzem lub innym specjalistą.
Źródła:
[1] Kołota A., „Możliwość zastosowania ekstraktu sylimaryny w alkoholwej chorobie wątroby – przegląd literatury”, Alcohol Drug Addict 2017; 30 (2): 137-154, DOI: https://doi.org/10.5114/ain.2017.70290.
[2] Van De Wier B, Koek GH, Bast A. The potential of flavonoids in the treatment of non-alcoholic fatty liver disease. Food Science and Nutrition. 2011; 57(4): 834–855.
[3] Teterycz D., Michalak-Majewska M., „Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus)-innowacyjny surowiec o bogatych właściwościach leczniczych”, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 593 (2018).
[4] Grygierzec B., Szewczyk W., „Uprawa i pozyskiwanie wybranych roślin zielarskich”, Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Karniowicach, 2021.
[5] Zielińska A., „Mniszek lekarski–niepozorny kwiatek o wyjątkowych właściwościach”, Gabinet Prywatny 295.3 (2024): 20-25.
[6] Migas P., Heyka M., „Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) we współczesnej terapii – wskazania i bezpieczeństwo stosowania”, Postępy Fitoterapii 3 (2011): 208-218.
[7] Nikiel A., „Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym”, Kosmetol. Estet 3.6 (2017): 231-238.
[8] Jakubczyk K., et al., „Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.)–charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne”, Pomeranian Journal of Life Sciences 61.2 (2015): 191-198.
[9] Gulbicka, Paulina, et al. „Współczesne terapie niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby.” Forum Zaburzeń Metabolicznych. Vol. 9. No. 4. 2018.