Zespół jelita drażliwego to choroba z nawracającymi objawami: zaburzeniami rytmu wypróżnień, bólem brzucha i zmianami w wyglądzie stolca. Choć nie da się całkowicie wyleczyć IBS, możesz znacznie złagodzić jego objawy i poprawić swój komfort życia. W tym celu zadbaj najpierw o odpowiednią diagnostykę, a następnie dostosuj dietę, styl życia i ewentualne leki.
Czym jest zespół jelita drażliwego?
Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome – IBS) to rodzaj przewlekłej choroby czynnościowej przewodu pokarmowego. Niektórzy specjaliści klasyfikują IBS również jako schorzenie lub syndrom. To najczęstsza, nawracająca choroba jelit, która dotyczy ok. 11% populacji na całym świecie, choć najczęściej występuje w krajach wysokorozwiniętych. IBS częściej występuje u kobiet, szczególnie w wieku 30-40 lat.
Typy IBS
Zespół jelita drażliwego charakteryzuje się zaburzeniami rytmu wypróżnień, którym towarzyszą ból brzucha oraz zmiany w wyglądzie stolca. Na podstawie bristolskiej skali uformowania stolca (ang. Brostol Stool Form Scale – BFS) lekarze rozróżniają różne typy IBS.
- Typ z dominującymi zaparciami (IBS-C) – ponad 25% wszystkich wypróżnień ma konsystencję oddzielnych, twardych grudek, które przypominają orzechy, a mniej niż 25% ma konsystencję luźną lub wodnistą.
- Typ z dominującą biegunką (IBS-D) – ponad 25% wszystkich wypróżnień ma konsystencję papkowatą lub wodnistą, a mniej niż 25% ma formę oddzielnych, twardych grudek lub sklejonych, uformowanych bryłek o kształcie kiełbaski.
- Typ mieszany (IBS-M) – powyżej 25% wszystkich wypróżnień ma konsystencję oddzielnych, twardych grudek, które przypominają orzechy, ale też ponad 25% wypróżnień ma konsystencję luźną albo wodnistą.
- Typ niesklasyfikowany (IBS-U) – mniej niż 25% wszystkich wypróżnień ma konsystencję oddzielnych, twardych grudek, które przypominają orzechy lub sklejonych, uformowanych bryłek o kształcie kiełbaski, ale też mniej niż 25% ma konsystencję luźną albo wodnistą.
Przyczyny zespołu jelita drażliwego
Przyczyny zespołu jelita drażliwego mogą być zróżnicowane. Dotyczą głównie czynników:
- patogenetycznych – zaburzenia czynności motorycznej jelit, nietolerancje pokarmowe i nadwrażliwość trzewna występują u bliskich członków rodziny,
- środowiskowych – przebyte infekcje jelitowe, zaburzenia mikrobioty jelitowej,
- psychologicznych – w ostatnich latach specjaliści coraz częściej wskazują na związek IBS z zaburzeniami regulacji osi mózg-jelita i zmianami w korze mózgowej, która odpowiada za odczuwanie bólu, zespół jelita drażliwego często współwystępuje z depresją, zaburzeniami snu, niepokojem psychicznym.
Zespół jelita drażliwego – objawy
Najczęstsze objawy zespołu jelita drażliwego to:
- zaburzenia rytmu wypróżnień,
- ból brzucha,
- uczucie parcia w odbycie i wysiłek przy defekacji (przy typie z dominującymi zaparciami),
- gwałtowne parcia i częste wypróżnienia (przy typie z dominującymi biegunkami),
- uczucie niepełnego wypróżnienia,
- wzdęcia brzucha,
- zwiększone ilości gazów jelitowych,
- nudności,
- wymioty,
- zgaga (refluks),
- śluz w kale,
- okresowa dyspepsja (niestrawność), której towarzyszy wczesne uczucie sytości i uciążliwe uczucie pełności poposiłkowej,
- przewlekłe zmęczenie,
- zaburzone oddawanie moczu,
- zaburzenia miesiączkowania,
- zaburzenia seksualne,
- nasilenie objawów po spożyciu określonych pokarmów (m.in. produktów mlecznych, pszennych, cebuli, czosnku, nasion roślin strączkowych, produktów smażonych i wędzonych, po kawie).
Żeby diagnozować zespół jelita drażliwego, lekarze stosują tzw. kryteria rzymskie IV. Podczas wywiadu medycznego weryfikują:
- czy objawy występują od co najmniej 6 miesięcy,
- czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy ból brzucha:
- występuje średnio co najmniej 1 dzień w tygodniu,
- wiąże się z wypróżnieniami,
- wiąże się z częstością rytmu wypróżnień lub ze zmianą konsystencji stolca.
Zespół jelita drażliwego – objawy alarmujące
Niektóre objawy zespołu jelita drażliwego mogą sugerować inne, niebezpieczne choroby: trzewne, zapalne, pasożytnicze, nowotworowe. Tzw. objawy alarmujące, które wymagają niezwłocznej konsultacji lekarskiej, to:
- niezamierzona utrata masy ciała (powyżej 5% dotychczasowej masy ciała),
- wymioty fusowate,
- smoliste stolce,
- krew w kale,
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- ból brzucha i biegunka, które wybudzają ze snu,
- gorączka przy nasileniu objawów,
- wodobrzusze,
- opór w jamie brzusznej.
Alarmujące są również typowe objawy IBS, które mają początek po 50. roku życia lub u osób, u których w rodzinie występują nowotwory przewodu pokarmowego (zwłaszcza jelita grubego), nieswoiste choroby zapalne jelit lub inne choroby trzewne.
Zespół jelita drażliwego – żółty stolec
Żółty stolec może być objawem zespołu jelita drażliwego (IBS), gdy towarzyszą mu biegunka, wzdęcia i bóle brzucha. Zmiana barwy stolca może stanowić efekt przyspieszonego pasażu jelitowego, co uniemożliwia prawidłowe trawienie i wchłanianie tłuszczów.
Pamiętaj jednak, że żółty stolec może mieć także inne przyczyny, dlatego ten objaw skonsultuj z lekarzem.
Zespół jelita drażliwego – gdzie boli?
Zespół jelita drażliwego (IBS) najczęściej boli w podbrzuszu, w lewym dolnym kwadracie. Umiejscowienie bólu może się zmieniać. U niektórych osób występuje w śródbrzuszu (w okolicach pępka) lub pod żebrami. Ból ma charakter skurczowy (nie jest ciągły) i ma związek z wypróżnieniem. U większości osób zmniejsza się lub całkowicie ustępuje po oddaniu stolca. U niektórych może nasilać się w trakcie wypróżniania lub bezpośrednio po wypróżnieniu.
Diagnostyka IBS – czym różni się zespół jelita drażliwego od innych chorób?
Zespół jelita drażliwego (IBS) nie powoduje uszkodzeń strukturalnych przewodu pokarmowego ani stanu zapalnego. Aby wykluczyć poważniejsze choroby, wykonaj badania diagnostyczne, które zaleca lekarz (rodzinny lub gastrolog). Najczęściej są to:
- morfologia krwi,
- CRP (białko C-reaktywne),
- przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG),
- hormony tarczycy (TSH),
- kalprotektyna w kale,
- badanie na krew utajoną w kale,
- test wodorowo-metanowy,
- USG jamy brzusznej,
- gastroskopia,
- kolonoskopia.
Większość lekarzy rozpoczyna diagnostykę IBS od najmniej inwazyjnych badań krwi i kału. Badania obrazowe i endoskopowe to kolejny krok, przy nieprawidłowych wynikach lub objawach alarmujących.
Co na zespół jelita drażliwego?
Zespół jelita drażliwego to choroba przewlekła, której na dany moment całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Można jednak znacznie złagodzić jej objawy, a tym samym poprawić jakość życia. Jeśli podejrzewasz u siebie IBS, działaj w określonej kolejności.
- Najpierw diagnostyka – lekarz powinien rozpoznać zespół jelita drażliwego, a więc trzeba wykluczyć inne, możliwe choroby.
- Ustal czynniki, które nasilają u Ciebie dolegliwości – to następny krok, gdy masz już diagnozę IBS. Czynnikami nasilającymi objawy mogą być zarówno niektóre produkty spożywcze, jak i stres, za mało ruchu czy brak czasu na odpoczynek.
- Przestrzegaj zaleceń dietetycznych – niektóre będą tymczasowe, a inne mogą okazać się konieczne do wprowadzenia na stałe.
- Zmień styl życia – unikaj stresu, a jeśli to trudne, rozważ psychoterapię. Zadbaj o regularną aktywność fizyczną (np. spacery, joga, pływanie, jazda na rowerze). Jeśli masz nadwagę, wprowadź dietę, która umożliwi Ci redukcję masy ciała.
Zespół jelita drażliwego – dieta
Dieta przy zespole jelita drażliwego nie jest uniwersalna dla każdego. Może różnić się zależnie od typu IBS i nasilenia objawów. Zdecydowanie polecamy Ci skorzystać z pomocy doświadczonego dietetyka, który dopasuje odpowiednią dietę do Twoich indywidualnych potrzeb.
Dieta low FODMAP
- Osoby, które zmagają się z zaostrzonymi objawami IBS, powinny wdrożyć tzw. dietę low FODMAP, której zasady szczegółowo opisaliśmy w odrębnym artykule.
- Dieta low FODMAP jest eliminacyjna, dlatego powinna być tymczasowa. Jeśli stosujesz ją zbyt długo, narażasz się na niedobory składników odżywczych.
- W diecie low FODMAP eliminujemy węglowodany, które słabo wchłaniają się w jelicie cienkim, czyli fermentujące oligosacharydy (fruktany i galaktany), disacharydy (laktozę), monosacharydy (fruktozę) i poliole (np. ksylitol, sorbitol).
- Dieta low FODMAP pomaga ograniczać biegunki, nieprzyjemne uczucie przelewania i nadmiar gazów w jelitach.
Dieta na co dzień z IBS
Twoja codzienna dieta z IBS powinna opierać się na zasadach, które wypracujesz w trzeciej fazie low FODMAP (tzw. personalizacji). Celem powinno być dla Ciebie jak najbardziej różnorodne jedzenie, ale bez wywoływania objawów zespołu jelita drażliwego.
Przestrzegaj uniwersalnych zasad zdrowego odżywiania, czyli:
- jedz bez pośpiechu,
- posiłki spożywaj w regularnych odstępach czasu,
- nie podjadaj pomiędzy posiłkami,
- komponuj pełnowartościowy jadłospis, który zawiera węglowodany, białko oraz tłuszcze,
- unikaj żywności wysokoprzetworzonej, słonych przekąsek, fast foodów i słodyczy (także tych ze słodzikami),
- nie przejadaj się,
- ogranicz używki, szczególnie alkohol i słodkie napoje gazowane.
Kawa a zespół jelita drażliwego
To, czy możesz pić kawę przy zespole jelita drażliwego, stanowi kwestię indywidualną. Dla jednych kawa to silny wyzwalacz objawów IBS, a jedni mogą pić ją bez dolegliwości.
Kawę z pewnością warto wyeliminować (lub chociaż ograniczyć) przy nasilonych objawach zespołu jelita drażliwego, ponieważ:
- pobudza motorykę jelit,
- stymuluje układ nerwowy,
- może drażnić błonę śluzową żołądka i jelit.
Suplementy diety
Jeśli masz zespół jelita drażliwego, nie stosuj suplementów diety na własną rękę. Jakiekolwiek modyfikacje w swojej diecie konsultuj z lekarzem. Gastrolodzy dobierają suplementy diety do indywidualnych potrzeb osób z IBS. Najczęściej są to:
- probiotyki na jelita – specjaliści mogą dobierać różne szczepy zależnie od typu IBS i zgłaszanych dolegliwości, zwykle są to bakterie szczepów Bifidobacterium, Streptococcus i Lactobacillus,
- olejek z mięty pieprzowej – ma naturalne właściwości spazmolityczne (rozkurczające mięśnie gładkie jelit), dzięki czemu pomaga ograniczać dyskomfort związany z IBS,
- błonnik rozpuszczalny – np. nasiona babki jajowatej i babki płesznik, które stanowią dobrze tolerowany błonnik low FODMAP, tworzą w jelitach żel, który zmiękcza stolec (przy zaparciach) lub zagęszcza stolec (przy biegunkach),
- enzymy trawienne – mogą pomagać trawić niektóre składniki pokarmowe, np. laktozę (laktaza) lub oligosacharydy (alfa-galaktoza),
- maślan sodu – pomaga dostarczać organizmowi kwas masłowy, który stanowi kluczową substancję odżywczą dla kolonocytów (komórek nabłonka jelitowego), a więc wspiera ich zdrowie i regenerację.
Zespół jelita drażliwego – jakie leki?
W przypadku schorzenia, jakim jest zespół jelita drażliwego, leki powinny stanowić ostateczność – gdy zmiany stylu życia, odpowiednia dieta i suplementy diety nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Lekarze przepisują leki na IBS przy zaostrzonych objawach.
Zależnie od stanu zdrowia i wywiadu medycznego, stosowane są różnego rodzaju leki na zespół jelita drażliwego, m.in.:
- leki ziołowe – zawierają naturalne ekstrakty roślinne, np. z rumianku, kminku, mięty, kozłka lekarskiego, dzięki którym mają właściwości łagodzące skurcze, przeciwzapalne i wspierające procesy trawienne,
- antybiotyki i eubiotyki (ryfaksymina) – antybiotyki eliminują bakterie chorobotwórcze, a eubiotyki mogą dodatkowo sprzyjać wzrostowi pożytecznych bakterii jelitowych,
- leki spazmolityczne (np. alweryna) – które działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit,
- leki przeciwwzdęciowe (np. symetykon) – rozbijają pęcherzyki gazy w jelitach,
- leki przeczyszczające (np. laktuloza) – zmiękczają stolec i zwiększają jego objętość, co ułatwia wydalanie,
- leki przeciwbiegunkowe (np. loperamid, diosmektyt) – hamują perystaltykę jelit i zagęszczają stolec, niektóre mogą chronić śluzówkę jelita,
- leki przeciwdepresyjne (np. SSRI) – zmniejszają ogólne napięcie nerwowe, m.in. zmniejszając nadwrażliwość jelit i spowalniać lub przyspieszać pasaż jelitowy.
Zespół jelita drażliwego – podsumowanie
Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekła choroba czynnościowa przewodu pokarmowego. Bardzo ważna jest właściwa diagnostyka IBS, ponieważ objawy takie jak ból brzucha, zaburzenia rytmu wypróżnień i zmiany w wyglądzie stolca mogą sygnalizować także poważniejsze stany chorobowe. Kiedy gastrolog zdiagnozuje u Ciebie IBS, może doraźnie przepisać leki, np. spazmolityczne i przeciwwzdęciowe. Żeby jednak zapobiegać nawrotom objawów IBS w przyszłości, zadbaj o zmiany w swojej diecie i stylu życia. Pomoże Ci dieta low FODMAP (która jest tymczasowa), regularna aktywność fizyczna i ograniczenie stresu w życiu (np. przy pomocy psychoterapii).
Ten artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i nie zastępuje porady medycznej. Przed wprowadzeniem zmian pod kątem swojego zdrowia skonsultuj się z lekarzem lub innym specjalistą.
Źródła:
- Adrych, K. (2018). Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 12, No. 6).
- Nehring, P., Mrozikiewicz-Rakowska, B., Krasnodębski, P., & Karnafel, W. (2011). Zespół jelita drażliwego–nowe spojrzenie na etiopatogenezę. Prz Gastroenterol, 6(1), 17-22.
- Żelowski, A., Wojtuń, S., Gil, J., & Dyrla, P. (2013). Zespół jelita nadwrażliwego–podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 9(3), 250-255.
- Gąsiorowska, J., & Czerwionka-Szaflarska, M. (2013). Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego a zespół jelita nadwrażliwego. Prz Gastroenterol, 8(3), 165-171.
- Stępień, A., Walecka-Kapica, E., Błońska, A., & Klupińska, G. (2014). Rola tryptofanu i serotoniny w patogenezie i leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego. Folia Medica Lodziensia, 41(2), 139-154.
- Adrych, K., & Rydzewska, G. (2019). Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 13, No. 6, pp. 269-278).
- Pawlak, K., Rudzik, R., Lewiński, M., Majcher, S., & Słuczanowska-Głąbowska, S. (2017). Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego. Bromat Chem Toksykol, 2, 179-183.
- Cuber, I., Aghadi, A., Białowąs, E., Dybała, E., & Mazurek, M. (2023). Irritable bowel syndrome–a literature review Zespół jelita drażliwego–przegląd literatury.
- Dudzińska, E. (2016). Wpływ mikroflory jelitowej na rozwój zespołu jelita drażliwego. Medycyna Środowiskowa-Environmental Medicine, 19(3), 70-76.
- Lysko, M., & Baszczyńska, P. (2019). Zespół jelita drażliwego–aktualne zasady postępowania. Farm Pol, 75(1), 8-11.